ΠΤΩΣΙΣ ΕΙΔΩΛΩΝ

       

       Τίς ὁ ἀληθῶς μέγας; Ἰδοὺ ἐρώτημα δυνάμενον νὰ προκαλέσῃ πλῆθος ἀπαντήσεων. Μέγας εἶνε ὁ ἔχων ἀξιώματα καὶ ἐξουσίαν, θὰ ἀπαντήσῃ τις. Μέγας εἶνε ὁ ἔχων πλοῦτον πολύν, θὰ ἀπαντήσῃ ἕτερος. Μέγας εἶνε ὁ ἔχων γνώσεις καὶ σοφίαν, θὰ ἀπαντήσῃ τρίτος. Μέγας εἶνε ὁ ἔχων φήμην καὶ δόξαν, θὰ ἀπαντήσῃ τέταρτος. Ἐὰν δὲ ζητήσωμεν συγκεκριμένων προσώπων ὑποδείξεις, θὰ ἴδωμεν νοερῶς παρελαύνοντας ἐνώπιον ἡμῶν, πολιτικούς, στρατηγούς, μεγαλοβιομηχάνους, σοφούς, λογοτέχνας, ζωγράφους, ἠθοποιούς, χορευτάς, ἀοιδούς, ἀθλητάς...
       Εἶνε ὅμως ἆρά γε οὗτοι ἀληθῶς μεγάλοι; Ἀπαντῶμεν ἀδιστάκτως: Ὄχι! Οὔτε ἡ ἐξουσία, οὔτε ἡ δόξα, οὔτε ὁ πλοῦτος, οὔτε ἄλλο τι τῶν τοιούτων καθίστησι τὸν ἄνθρωπον μέγαν. Ἀλλὰ τί τότε; Μόνη ἡ ἀρετή! Πᾶς δουλεύων εἰς τὰ πάθη, πᾶς τῆς ἀρετῆς μὴ ἰσχυρῶς ἀντεχόμενος, κἂν λαῶν ἄρχῃ, κἂν στρατιὰς ἀντιπάλων φυγαδεύῃ, κἂν βιβλία σοφὰ καὶ πολύκροτα συγγράφῃ, κἂν ἀνακαλύψεις καὶ ἐφευρέσεις σπουδαίας ποιῆται, κἂν διὰ φυσικὰ ἢ ἐπίκτητα προσόντα θαυμάζηται παρὰ τοῦ πλήθους καὶ τιμῶν ἀπολαύῃ πολλῶν, εἶνε μικρός! Καὶ μόνον μικρός; Εἶνε ἄθλιος καὶ ταλαίπωρος καὶ ἄξιος δακρύων.

       Ἀφορμὴ τῶν ἀνωτέρω σκέψεων ὑπῆρξε μία πρόσφατος ἔκδοσις βιβλίου. «Γράμματα στὴ Ῥαχὴλ» τιτλοφορεῖται καὶ ἐκ τοῦ καλάμου τοῦ ποιητοῦ Κωστῆ Παλαμᾶ προέρχεται. Τὸ βιβλίον αὐτὸ εἶνε καταλυτικόν. Διαλύει θρύλους καὶ καταῤῥίπτει εἴδωλα. Ὁποία ὀδυνηρὰ ἔκπληξις διὰ τοὺς θρυλοποιοὺς καὶ τοὺς εἰδωλολάτρας!...
       Ὑστερία εἶχε καταλάβει πολλούς, καὶ μάλιστα διανοουμένους, διὰ τὸν Κωστῆ Παλαμᾶν. «Ταμποὺ» εἶχεν οὗτος ἀποβῆ... Εὐεξήγητος λοιπὸν ἡ θλῖψις καὶ ἡ ὀργὴ αὐτῶν διὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια...
       «Ξέραμε ὡς τώρα ἕναν Παλαμᾶ μεγαλόπνευστο, μεγαλοφυῆ, ὑψιβρεμέτη καὶ νάσου τώρα μᾶς τὸν ξεγυμνώνουν - τόσα χρόνια μετὰ θάνατον - καὶ μᾶς τὸν ἀποκαλύπτουν φεῦ!... σὰν ἕνα ξεμωραμένο γεροντάκι ποὺ μέρα καὶ νύκτα δὲν ἔκανε ἄλλο παρὰ νὰ γράφῃ παθιασμένες ἐρωτικὲς ἐπιστολὲς σὲ νεαρὰ κορίτσια, ἄξιες κακογράφου μαθητῆ τοῦ γυμνασίου ποὺ φλέγεται ἀπὸ ἐρωτικὸ παραλήρημα!», ὀλοφύρεται ὁ κ. Δημήτρης Ψαθᾶς εἰς τὰ «Νέα» τῆς 13ης Φεβρουαρίου. Καὶ συνεχίζει τόν... θρῆνον: «Διαλύθηκε ὁ θρῦλος, μὲ τὶς γεροντικὲς ἀδυναμίες τοῦ σεβάσμιου ποιητῆ (σημ.: πράγματι, πολὺ σεβάσμιος ἦτο!) ποὺ οἱ ἐκδότες θεώρησαν ὑποχρέωσή τους νὰ βγάλουν στὸ σεργιάνι σὰν προσφορὰ ἴσως στὴ μνήμη τοῦ μεγάλου. Στὴ θύμισή μου ὁ Παλαμᾶς ἔμεινε τόσο ἐντυπωσιακὸς σὰν μιὰ θεότητα... Ἔμεινα μὲ τὴν συγκλονιστικὴν ἐκείνην ἐντύπωσιν ποὺ μοῦ εἶχε κάνει ἡ προσωπικότητά του καὶ ποὺ ἦταν ἀπολύτως σύμφωνη μὲ τὴν ποίησή του: Ἕνα εἶδος θεότητας, ποὺ μοῦ προκαλοῦσε θαυμασμὸ καὶ δέος (σημ.: ὄχι, παίζομεν!) ὅσες φορὲς τὸν ἔβλεπα στὸ δρόμο νὰ τραβᾶ σκυφτός, κρυμμένος πίσω ἀπὸ τὰ φρύδια του (σημ.: κυπαρίσσια ἦσαν αὐτὰ τὰ φρύδια;) πρὸς τὸ Πανεπιστήμιο. Καὶ αὐτόν, λοιπόν, τὸν ὑπερκόσμιο (σημ.: ὅστις ὅμως ἀπεδείχθη πολὺ γήινος...) ἔρχονται τώρα νὰ τὸν ξεπουπουλήσουν οἱ ἀνατόμοι τῆς ζωῆς του, τῇ εὐγενεῖ συμπράξει, βέβαια, τῶν κυριῶν ποὺ παίρνανε τὰ φλογερὰ ἐρωτικά του γράμματα καὶ τὰ φύλαγαν γιὰ νὰ τὰ δώσουν κάποτε στὴ δημοσιότητα, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκαλέσουν τὴ θυμηδία τοῦ κοινοῦ εἰς βάρος τοῦ ἐρωτευμένου πρεσβύτη... Λυπήθηκα τὰ μέγιστα γιὰ τὸ μεταθανάτιο διασυρμὸ ἑνὸς πανελλήνια σεβάσμιου κι᾿ ἀγαπητοῦ μεγάλου ποιητῆ, ποὺ ξεμωραμένος πιὰ - στὰ ἑβδομῆντα ἢ καὶ στὰ ὀγδόντα του - ἔγραφε σὲ μιὰ εἰκοσάχρονη φυματικὴ γυναῖκα: «Ἤθελα, ἀφοῦ δὲν μπορῶ νὰ ζήσω μὲ τὴν ὑγεία σου, νὰ ζήσω μὲ τὴν ἀῤῥώστια σου καὶ νὰ τὴν πιῶ στὸ ποτῆρι, ν᾿ ἀῤῥωστήσω κι᾿ ἐγὼ μαζί σου... Σ᾿ ἀγαπῶ!... Ἢ καλύτερα: Σ᾿ ἀγαΠΑΩ!... Πεθαίνω γιὰ σένα ...». Σ᾿ ἑφτὰ γυναῖκες ἔγραφε συγχρόνως (σημ.: μὴ βασκαθῇ!) ὁ σεβάσμιος γέροντας (σημ.: πρὸ παντός, σεβάσμιος!...) καὶ τώρα μιὰ-μιά, ῥαμολιρισμένες κι᾿ οἱ ἴδιες, τὶς παραδίδουν ἀδίστακτα στὴ δημοσιότητα γιὰ νὰ συμβάλουν τάχα στὴν ἔρευνα τῆς προσωπικότητας τοῦ ποιητῆ, ἀλλὰ στὴν οὐσία - σίγουρα - γιὰ νὰ κολακέψουν τὸ γεροντικὸ ναρκισσισμό τους. Μαγγούρα ποὺ θ᾿ ἄρπαζε ὁ ταλαίπωρος, ἂν ζοῦσε, γιὰ νὰ κυνηγήσῃ τὰ ἰνδάλματά του! (Σημ.: Ἀλλ᾿ ἂν ἤρπαζον καὶ ἐκεῖναι; Ἑπτὰ γάρ!...). Ἀλλὰ ἀφοῦ δὲν ζῇ ὁ ἴδιος, δὲν βρίσκονται, τουλάχιστο, ἄνθρωποι στὸν τόπο μας, ποὺ ἀγάπησαν ἀληθινὰ τὸν ποιητή, ὥστε νὰ προστατέψουν τὴν μνήμη του ἀπὸ τέτοια ἀποκαλυπτήρια; Εῑναι γνωστὸ ὅτι κάποια ποιήτρια ποὺ βρισκόταν σ᾿ ἐπαφὴ μαζί του κατέχει... τριακόσια γράμματα (σημ.: ὁποία συγγραφικὴ γονιμότης!...) γεροντικοῦ ἐρωτικοῦ παραληρήματος... Προτείνω νὰ γίνῃ ἕνας Σύλλογος Προστασίας τῆς μνήμης τοῦ Παλαμᾶ (σημ.: λαμπρὰ ἰδέα!) γιὰ νὰ σταματήσῃ αὐτὸς ὁ μεταθανάτιος διασυρμός».
 
       Παρόμοια ἔγραψαν καί τινες ἄλλοι. Ἀλλ᾿ ὦ καλοί μου ἄνθρωποι, ὑμεῖς δὲν μυρικάζετε ἀνὰ πᾶσαν στιγμὴν τὴν ῥῆσιν τοῦ... μεγάλου πάλιν Γκαῖτε: «Φῶς! Περισσότερον Φῶς!»; Διατί νῦν θέλετε σκότος καὶ ἀξιοῖτε παραπετάσματα; Ὁμολογεῖτε λοιπὸν ὅτι αἱ θεότητες ὑμῶν μόνον ἐν τῷ ζόφῳ ἔχουσιν ἐλπίδα ἐπιβιώσεως; Κήρινα εἶνε τὰ εἴδωλα ὑμῶν, ὥστε νὰ τήκωνται ἐκ τῶν ἀκτίνων τοῦ ἡλίου; Ἀσπάλακας λοιπὸν καὶ νυκτερίδας ἐλατρεύσατε;
       Ὤ! Πόσον ἀληθὴς εἶνε ἡ αἰώνιος καὶ ἀθάνατος καὶ θεόλεκτος ἐκείνη φωνή: «Πᾶς γὰρ ὁ φαῦλα πράσσων μισεῖ τὸ φῶς καὶ οὐκ ἔρχεται πρὸς τὸ φῶς...».
       Κόσμε ταλαίπωρε! Πόσον εἶσαι ἀντινομικός, πόσον ἀσυνεπής, πόσον ἀπαίσιος, πόσον παράλογος, πόσον διεστραμμένος!... Ὅτε, πρὸ ἐτῶν, ὁ σατανόπληκτος Καζαντζάκης ἐνεφάνιζεν, ἀντλῶν οὐχὶ ἐκ τῆς πραγματικότητος, ἀλλ᾿ ἀποκλειστικῶς ἐκ τῆς βορβορώδους αὐτοῦ φαντασίας, αὐτὸν τὸν Κύριον Ἰησοῦν ὡς ἐρωτόληπτον, σύμπας ὁ χορὸς τῶν νεοειδωλολατρῶν ἔπλεκεν οὐρανομήκη ἐγκώμια εἰς τὸν «φουμιστὸν» συγγραφέα. Σήμερον ὅμως, ὁπότε ἄλλοι ἐμφανίζουσι, βάσει τῆς βοώσης πραγματικότητος, ὡς τοιοῦτον τὸν Παλαμᾶν, ὁ χορὸς τῶν νεοειδωλολατρῶν θρηνεῖ καὶ ὀδύρεται καὶ καταρᾶται τοὺς ἐνόχους!... Ὅταν λοιπὸν γράφῃς ὅτι ὁ Ἄμεμπτος Βασιλεὺς τῶν Ἀγγέλων εἶχε περιπαθεῖς καὶ χυδαίους ἔρωτας, εἶσαι μέγας συγγραφεύς, ἄξιος τοῦ Ἔθνους σου, ἱκανὸς νὰ εἰσέλθῃς εἰς τὰ μαθητικὰ Ἀναγνωσματάρια πρὸς καθοδήγησιν τῶν νέων. Ὅταν ὅμως γράφῃς περὶ τῶν ἐρώτων τοῦ γέροντος Παλαμᾶ, ἢ μᾶλλον ἁπλῶς δημοσιεύεις τὰ ὅσα περὶ τούτων ἐκεῖνος ἰδιοχείρως ἔγραψεν, εἶσαι ἄξιος στιγματισμοῦ δημοσίου!... Ὅτε ἡ Ἐκκλησία ἐτόλμησεν ἀτόνως πως νὰ ἐκφράσῃ διαμαρτυρίαν διὰ τὸν διασυρμὸν τοῦ Λυτρωτοῦ καὶ Σωτῆρος, μύρια στόματα ὑλάκτησαν κατ᾿ αὐτῆς. Ὁ Παλαμᾶς ὅμως πρέπει νὰ προφυλαχθῇ ἀπὸ παντὸς διασυρμοῦ (τόσον δικαίου, ἄλλωστε!), ἱδρυομένων πρὸς τοῦτο καὶ εἰδικῶν Συλλόγων!...
       Κόσμε ταλαίπωρε, παράλογε, ἀντιφατικέ!...



«ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΑΙ», φύλλον Φεβρουαρίου 1961
Ἄρθρα, Μελέται, Ἐπιστολαί, τόμος Α΄
Ἀρχιμανδρίτου Ἐπιφανίου Ἰ. Θεοδωροπούλου
Ἐπιμελείᾳ Ι. Κ. Γ. Θεολόγου
Ἔκδοσις Β΄, ἐν Ἀθήναις 1986
Σελίδες 429-431