Ὅταν τις εὑρίσκηται πρὸ ἀπαντήσεων ἀληθῶς ἐκφρόνων, πρὸ παραλογισμῶν καταπλησσόντων, πρὸ ἐπιχειρημάτων γελοιοτάτων, προβαλλομένων ὅμως μετ᾿ ἀξιώσεων... ὀγκολίθων ἀληθείας,
περιπίπτει πραγματικῶς εἰς ἀμηχανίαν ὡς πρὸς τὸ τί νὰ ἀπαντήσῃ. Καὶ εἰς τὸ ἰσχυρότερον τῶν ἐπιχειρημάτων δύναται νὰ δοθῇ ἀπάντησίς τις ἔστω καὶ ἀσθενής· ἀλλ᾿ εἰς τὸ καταφανέστατα γελοῖον καὶ πάντα παραλογισμὸν ὑπερβαίνον ἐπιχείρημα, ποία ἀπάντησις σοβαρὰ εἶνε δυνατὸν νὰ δοθῇ; Εἰς τὰς περιπτώσεις ταύτας προκύπτει ἡ ἀνάγκη τῆς χρήσεως τοῦ ὅπλου τῆς εἰρωνείας. Ἡ εἰρωνεία εἶνε τὸ μόνον ὅπλον ὅπερ ὁ παραλογιζόμενος εἶνε δυνατὸν νὰ ὑπολογίσῃ. Εἶνε ἡ μόνη γλῶσσα ἣν δύναται νὰ κατανοήσῃ. Ὁ μόνος ἦχος ὃν δύναται νὰ ἀκούσῃ.
Ἀλλ᾿ ἐπιτρέπεται ἠθικῶς ἡ εἰρωνεία; Αὐτὸ μὲ ἐρωτᾷ καλός τις φίλος, ἐξ ἀφορμῆς ἀναγνώσεως κειμένου μου μὴ ἀπηλλαγμένου, κατ᾿ ἀδήριτον ἀνάγκην, εἰρωνειῶν.
Φρονῶ ταπεινῶς, ὅτι ὅταν ἡ εἰρωνεία δὲν ἀποῤῥέῃ ἐκ μίσους, ἀλλ᾿ ἐξ ἀγάπης καὶ σκοπεῖ τὴν διὰ πικρῶν ἔστω νυγμῶν ἀνάνηψιν τοῦ παραλογιζομένου, δὲν εἶνε ἀπηγορευμένη ἠθικῶς.
Δὲν θὰ καταφύγω δέ, πρὸς στηριγμὸν τῆς γνώμης μου, εἰς τοὺς Πατέρας, οἵτινες κεῖνται δι᾿ ἡμᾶς ἐν παντὶ ἐξαίσια πρότυπα καὶ ἀλάνθαστοι ὁδηγοί. Δὲν θὰ παραπέμψω ἰδίᾳ οὔτε εἰς τὸν Ἑρμείαν, τὸν φιλόσοφον καὶ μάρτυρα, ὅστις διὰ χαριεστάτων εἰρωνειῶν γελοιοποεῖ τὴν θύραθεν σοφίαν, οὔτε εἰς τὸν ἀριστοτέχνην τῆς εἰρωνείας Γρηγόριον τὸν Ναζιανζηνόν. Θὰ ἀρκεσθῶ εἰς μόνην τὴν Ἁγίαν Γραφήν. Ἴδωμεν λοιπόν:
1) Ἐν πρώτοις τὸ χωρίον Γένεσις Γ΄ 22, ἔνθα λέγει ὁ Θεὸς «Ἰδοὺ Ἀδὰμ γέγονεν ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν!»
τί ἄλλο εἶνε εἰμὴ μία πλήρης θλίψεως εἰρωνεία;
2) Ἐν Γενέσει ΙΑ΄ 6 λέγει ὁ Θεός, ἑτοιμαζόμενος ἵνα διασκορπίσῃ διὰ συγχύσεως γλωσσῶν τοὺς οἰκοδόμους τοῦ Πύργου: «καὶ νῦν οὐκ ἐκλείψει ἀπ᾿ αὐτῶν πάντα, ὅσα ἂν ἐπιθῶνται ποιεῖν». Καὶ εὐθὺς διασκορπίζει αὐτοὺς καὶ ματαιοῖ ὁλοσχερῶς τὰ ἔργα καὶ τὰ σχέδια αὐτῶν. Δὲν ἔχομεν λοιπὸν καὶ ἐνταῦθα εἰρωνείαν;
3) Σαφεστάτην ὅμως εἰρωνείαν τοῦ Κυρίου ἔχομεν ἐν Δευτερονομίῳ ΛΒ΄ 37 κ. ἑ.: «ποῦ εἰσιν οἱ θεοὶ αὐτῶν, ἐφ᾿ οἷς ἐπεποίθησαν ἐπ᾿ αὐτοῖς; ὧν τὸ στέαρ τῶν θυσιῶν αὐτῶν ἠσθίετε καὶ ἐπίνετε τὸν οἶνον τῶν σπονδῶν αὐτῶν; ἀναστήτωσαν (τὰ εἴδωλα δηλαδὴ) καὶ βοηθησάτωσαν ὑμῖν καὶ γενηθήτωσαν ὑμῖν σκεπασταί».
4) Τὰ ὅμοια καὶ ἐν Κριταῖς Ι΄ 14: «πορεύεσθε καὶ βοήσατε πρὸς τοὺς θεούς, οὓς ἐξελέξασθε ἑαυτοῖς, καὶ αὐτοὶ σωσάτωσαν ὑμᾶς ἐν καιρῷ θλίψεως ὑμῶν».
5) Θαυμαστὸς εἶνε ἐν τῇ εἰρωνείᾳ αὐτοῦ καὶ ὁ πυρίπνους Ἠλιού: «ἐπικαλεῖσθε ἐν φωνῇ μεγάλῃ» λέγει πρὸς τοὺς ἱερεῖς τοῦ Βάαλ, «ὅτι θεός ἐστιν, ὅτι ἀδολεσχία (ἀπασχόλησις) αὐτῷ ἐστι, καὶ ἅμα μήποτε χρηματίζει αὐτὸς (ἀφοδεύει), ἢ μήποτε καθεύδει αὐτός, καὶ ἐξαναστήσεται (θὰ ἐξυπνήσῃ)» (Γ΄ Βασιλειῶν ΙΗ΄ 27).
6) Καὶ ὁ Προφήτης Μιχαίας εἰρωνεύεται ὀλίγον τὸν βασιλέα Ἐζεκίαν. Ἐρωτώμενος ἐν ἀρχῇ ὑπ᾿ αὐτοῦ ἐὰν πρέπῃ νὰ ἐξέλθῃ εἰς πόλεμον, ἀπαντᾷ εἰρωνικῶς: «ἀνάβαινε, καὶ εὐοδώσει Κύριος εἰς χεῖρας τοῦ βασιλέως» (Γ΄ Βασιλειῶν ΚΒ΄ 15). Καὶ πράττει τοῦτο, διότι ὁ βασιλεὺς ἤθελε «σώνει καὶ καλὰ» νὰ πολεμήσῃ. Ὅταν ὅμως ἐξορκίζηται ὑπὸ τοῦ βασιλέως νὰ ὁμιλήσῃ ἀληθῶς καὶ ἄνευ εἰρωνειῶν, ἀπαντᾷ ὅτι δὲν πρέπει νὰ ὑπάγῃ ὁ βασιλεὺς εἰς πόλεμον, διὸ καὶ φυλακίζεται κατ᾿ ἐντολὴν τοῦ βασιλέως.
7) Νομίζω δ᾿ ὅτι καὶ τὸ χωρίον Β΄ Κορινθίους ΙΒ΄ 13 περιέχει λεπτήν τινα εἰρωνείαν: «τί γάρ ἐστιν ὃ ἠττήθητε ὑπὲρ τὰς λοιπὰς ἐκκλησίας, εἰμὴ ὅτι αὐτὸς ἐγὼ οὐ κατενάρκησα ὑμῶν (δὲν σᾶς ἐπιβάρυνα); χαρίσασθέ μοι τὴν ἀδικίαν ταύτην!». Ἡ τελευταία φράσις εἶνε ἀναμφιβόλως εἰρωνική...
[Ἀθῆναι τῇ 27-11-1950]
«Ἄρθρα - Μελέται - Ἐπιστολαί», τόμος Β΄,
Ἀρχιμανδρίτου Ἐπιφανίου Ι. Θεοδωροπούλου,
ἐπιμελείᾳ Ἀρχιμανδρίτου Ἰωάννου Κωστώφ,
Ἐκδόσεις Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός,
Ἔκδοσις Β΄, Σταμάτα 2017, σελίδες (σ. 9-11)
Σχόλιον ἰδικόν μου:
Ἕνα ἀκόμη Ἁγιογραφικὸν χωρίον, ὅπου διαφαίνεται νομίζω ἡ εἰρωνεία καὶ μάλιστα ἀπὸ τὸν Κύριον, εἶνε τὸ ἑξῆς: «Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς (ὁ Χριστός)· καλῶς ἀθετεῖτε τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ ἵνα τὴν παράδοσιν ὑμῶν τηρήσητε.» (κατὰ Μᾶρκον Ζ΄ 9)!
